Roofs 2005-08-12 Landschappen op grote hoogte

Op het moment wordt de eerste fase van het project Zuidas Amsterdam gebouwd. Mahler-4, een complex van gebouwen langs de A10, is ontworpen door internationaal bekende architecten. Het hoge gebouw van de Japanse architect Toyo Ito is wel de grootste blikvanger. Het gebouw heeft meerdere daken en buitenvides, op de meeste hiervan zijn tuinen aangelegd. Voor enkele van deze tuinen zijn technieken en systemen uit de land- en tuinbouwsector toegepast. Roofs sprak met de betrokken partijen.

De vier vides en twee tuinen op het Toyo Ito Gebouw zijn fraai vormgegeven. Tussen het Ito gebouw en het aangrenzende gebouw bevindt zich de zogenaamde Courtyard, een opvallend vormgegeven binnenplaats met perken in de vorm van bloembladen. Vide 7 is een enorm gat dwars door het gebouw met glazen lichtstraten. De lichtstraten vertonen overeenkomsten met de Westlandse kassen en de wind heeft hier vrij spel: dit alles inspireerde de ontwerper voor het maken van ‘polderlandschappen’ aan de weerszijden van de lichtstraten. Alle daken hebben een eigen karakter, gelinkt aan het Nederlandse landschap. Zo treffen we naast het polderlandschap een glooiend duinlandschap aan met gevarieerde beplanting (16de verdieping), een schaduwrijk boslandschap (Vide 8), de Drentse zandgrond met steppeachtige beplanting (6de verdieping) en nog lager de meer tuinachtige kleine vides.

Met name op daktuin 16, vide 7 en de Courtyard was er een gewichtsbeperking. Door bouwkundige wijzigingen moest het gewicht van deze tuinen worden gehalveerd. Dit probleem is door het ontwerpbureau van Kees Tolk met Universiteit Wageningen besproken, vervolgens werden Pull Rhenen en Tref EGO Substrates bij het project betrokken.

Lichtgewicht substraat

Deze partijen brachten het lichtgewicht substraat Green Roof in. Pull Rhenen is producent van substraten op basis van perlite; Tref EGO Substrates BV levert voornamelijk substraten voor de professionele land- en tuinbouw. In de tuinbouw is grote vraag naar lichtgewicht substraten, vanwege de vervoerbaarheid van de producten. Green Roof is een substraat dat bestaat uit een speciaal mengsel dat zowel de voedingsstoffen voor de begroeiing bevat als een gunstige structuur heeft voor de wortels en de lucht- en waterhuishouding. De toeslagstof voor het substraat is perlite, een anorganisch gesteente dat verantwoordelijk is voor het geringe gewicht en de gunstige eigenschappen voor de waterhuishouding. Perlite kennen wij in daktoepassingen eveneens van afschotmortels. Het gewicht van het mengsel is ongeveer 275 à 300 kg per EN m2. Bij verzadiging is dit gewicht tussen de 500 en 600 kg per EN m2.
 Waterbuffer en drainage
Perlite wordt veel toegepast als toeslagstof voor bijvoorbeeld potgronden, stekgronden en pluggen. ‘Feitelijk is het substraat van de daktuinen hetzelfde als dat van een pot of container, maar dan op veel grotere schaal,’ aldus Cees van der Burg van Tref EGO Substrates. ‘Het substraat moet vanzelfsprekend het water goed vasthouden, er is een vochtbuffer nodig: in geval van aanhoudende droogte mag het immers niet gebeuren dat de beplanting uitdroogt. Aan de andere kant moet het water, in geval van langdurige regenval, snel kunnen worden afgevoerd zodra het substraat verzadigd is. Perlite combineert deze eigenschappen: het neemt goed water op en draineert het ook direct zodra het verzadigd is.’ Van der Burg: ‘Vaak wordt te weinig stilgestaan bij wat planten nodig hebben.

Wij hebben onze kennis ingebracht om de fysische en chemische samenstelling van het substraat te optimaliseren. Voor een gevarieerde begroeiing zoals op het Mahlercomplex moet de samenstelling goed zijn uitgebalanceerd, het mengsel moet bijvoorbeeld de juiste zuurgraad hebben. Het dient ook vrij te zijn van ziektekiemen en onkruid. Tref EGO Substrates en Pull Rhenen BV leveren een RHP (Regeling Handels Potgrond) gecertificeerd substraat. Onderhoud is natuurlijk nodig, maar moet tot een minimum worden beperkt.’

Samenstelling Green Roof
Tuinturf-vezel Tuinturf Perlite nr. 3 Baltisch witv. 0/20 Bark fractie 0 PG-mix 15-10-20 Kalk Micromax . Osmocote Lo-start 16/18 mnd
Logistieke afstemming
De aanleg van de daktuinen was geen eenvoudige opgave. In totaal heeft men zo’n 700 kuub substraat op deze manier het dak op getransporteerd. Het substraat werd in big bags op de bouwplaats aangeleverd.

Dit werd door aannemer Van Vliet Groenvoorziening & Cultuurtechniek BV uit Harmelen tot een hoogte van 65 meter aangebracht en met een kruiwagen verder getransporteerd. Op de hogere daken werd het substraat met een kraan aangeleverd (300 kuub). Zo transporteerde men 6 kuub per hijs (ruim 1000 kg) in een tijdsbestek van ongeveer zeven minuten per hijs.

‘De grootste moeilijkheid van dit project was de logistieke afstemming,’ aldus Koen Beenen van de betrokken aannemer. ‘Niet alleen hadden we te maken met een zeer strakke planning, waarbij de activiteiten van de verschillende bouwpartijen nauw op elkaar aansloten: als de werkzaamheden van de ene partij uitliepen, ondervonden de anderen daarvan direct last. Ook de gemeente was een bepalende factor in de organisatie. Zodra een onderdeel van het complex was opgeleverd, werd de straat opengesteld en konden daar dus geen kranen meer worden opgesteld.’

‘Bij grote hoogten is het tevens noodzakelijk dat het substraat vochtig wordt aangeleverd om verstuiving te voorkomen. Zodra het op het dak ligt, moet het om dezelfde reden worden afgedekt met sedum of gras. Het substraat moet vervolgens worden geprofileerd (het wordt rul gemaakt), waarna de beplanting kan worden aangebracht. Vanwege het lichte gewicht is het substraat gemakkelijk te verwerken. Onder het substraat bevinden zich de drainagematten en de besproeiingsinstallatie.’

Inmiddels zijn de werkzaamheden afgerond. De gebruikers van het Mahlercomplex beschikken nu over fraaie daktuinen, hoog boven Amsterdam en de ringweg A10, die een indrukwekkend uitzicht bieden op de stad maar zelf oases van rust vormen. ?

Daktuinen Mahlercomplex Amsterdam
Opdrachtgever: G&S Vastgoed Ontwikkeling BV
Architect: Kees Tolk Ontwerp Amsterdam
Hoofdaannemer: G&S Bouw BV
Onderaannemer: Van Vliet Groenvoorziening & Cultuurtechniek BV
Leverancier substraat: Pull Rhenen BV en TrefEGO Substrates BV