Roofing Holland 1999-04-24 Titanium dak Van Gogh Museum kan drie eeuwen mee

Titanium is een materiaal dat als dakafwerking bijzonder lang onderhoudsarm is, de producent geeft zelfs een onderhoudsvrije corrosiegarantie van honderd jaar. Maar qua prijs kan het materiaal niet concurreren met bitumen, zink of staal en wordt daarom in Europa mondjesmaat toegepast. In Nederland debuteert titanium als dakbedekking deze maand en wel op de nieuwe vleugel van Het Van Gogh museum in Amsterdam.

Voor daken die er op langer termijn esthetisch verantwoord uit moeten zien kan de tand des tijds een probleem zijn. In theorie wordt er vanuit gegaan dat titanium dakbedekking wellicht driehonderd jaar bestand is tegen aantasting. Combined Engineering uit Rotterdam paste het materiaal onlangs toe op het dak van de nieuwe vleugel aan het Van Gogh museum te Amsterdam.
Op het dak van het museum werden banen van 23 meter lengte uitgerold en in het middenvlak verlijmd en aan de randen in een onderliggende goot gefelst. Omdat het materiaal over een lengte van 23 meter een maximale uitzetting heeft van achttien millimeter blijft het strak sluiten over het gebogen dak. Bij staal of aluminium is dat respectievelijk twee- en driemaal zo groot.
Combined Engineering heeft voor het verwerken van titaan vrijwel dezelfde verwerkingsmethoden gebruikt als voor roestvast staal. Bij het buigen heeft het materiaal alleen sneller de neiging om terug te springen, dit vanwege het goede vormgeheugen. Omdat titanium snel oxideert is lassen moeilijker. Dit kan opgelost worden door een sleepstof achter de lastoorts te gebruiken.

Grote schaal

"In Europa is het gebruik van titanium nog nooit toegepast, in ieder geval niet op zo'n grote schaal", zegt René Karel, directeur van Combined Engineering. "Dat heeft onder meer te maken met het kostenplaatje. Titanium is namelijk tot vijf keer duurder dan bijvoorbeeld roestvast staal. Daar staat tegen over dat titanium enkele grote voordelen heeft. In de eerste plaats heeft het een grote esthetische waarde. Het ziet er mooi uit en het geeft een gebouw een exclusieve uitstraling.
Het materiaal heeft een uitzonderlijk goede corrosiebestendigheid waardoor het gedurende de exploitatie uiterst onderhoudsvriendelijk is. Het heeft een relatief laag soortgelijk gewicht (4,5 kg/dm3) en een gunstige sterkte/gewicht verhouding. Het is absoluut niet giftig en 100% recyclebaar. Daarom bestrijdt Karel ook dat het materiaal teveel kost. Op langer termijn wordt die investering volgens hem dubbel en dwars terugverdiend.

Goedkoper

Karel maakt een rekensom: "Als we er van uitgaan dat titanium per vierkante meter 120 gulden meer kost dan roestvast staal, dan kan dat in twee decennia worden terugverdiend. Staal en andere verwante materialen hebben namelijk wel corrosiepreventief onderhoud nodig. Voor wie denkt dat zink goedkoper is, het scheelt bij aanleg een kleine 170 gulden per vierkante meter, maar als het na twintig tot dertig jaar vervangen moet worden is het al gauw drie tientjes duurder. Op langer termijn ben je met titanium gewoon goedkoper uit."
Karel beaamt dat het materiaal de investering alleen terugverdient als een gebouw langere tijd mee gaat. In de utiliteitsbouw wordt uitgegaan van een levensduur van dertig jaar. Maar gebouwen als musea of theaters worden gebouwd voor langere exploitatietermijnen.
Zoals de nieuwe vleugel van Het Van Gogh Museum, dat is ontworpen door de Japanner Kisho Kurokawa. Hij ontwierp een lichte dakconstructie van 1100 m2, die licht hellend als een schotel op het gebouw is geplaatst. Het gehele dakoppervlak is bedekt met een halve millimeter titaan. Onder het dak zijn glasstroken aangebracht waardoor daglicht kan binnenvallen in de expositieruimte, vlak boven het maaiveld niveau.

Half ondergronds

Het gebouw is half ondergronds uitgevoerd. De gevel is negen meter hoog en 54 meter breed en heeft een helling van zes graden, oprijsend boven de verzonken vijver. De gevel is net als het dak voorzien van titanium. Alleen de rechthoekige doos, het zogenoemde prentenkabinet, die uit de wand steekt is voorzien van aluminium bekleding.
"Kurokawa heeft in Japan al ervaring opgedaan met het toepassen van titanium als dakbedekking", weet Karel. "Feit is dat het materiaal totaal ongevoelig is voor luchtverontreiniging alsmede het aldaar heersende zeeklimaat, dat funest is voor bijvoorbeeld roestvast staal en zink. Een misverstand is dat roestvast ook roestvrij betekend, wat allerminst het geval is."
Indien het gebouw over een paar eeuwen tegen de grond gaat dan kan het titanium volledig worden gerecycled.

Hard werken

Het project is voor Combined Engineering het resultaat van vijf jaar hard werken. In 1993 besloot de onderneming om titanium naar Nederland te halen. Karel, die oorspronkelijk uit de luchtvaartbranche komt, kende het materiaal omdat titanium bij de bouw van vliegtuigen gebruikt wordt, met name vanwege zijn geringe thermische uitzetting en zijn gunstige gewicht/sterkte verhouding.
Combined werd met betrekking tot dit project benaderd door het Bureau van Bouwkunde uit Rotterdam, co-architect van Kurokawa. Gezamenlijk is in het ontwerpstadium de toepassing van titanium op dit ontwerp uitvoerig bestudeerd.
Voor alle betrokken is de nieuwbouw zeker een prestigeproject. Niet alleen de architecten, maar ook de aannemers kunnen naam maken in de wereld. Karel hoopt in ieder geval dat meer gebouwen in de toekomst met titaan wordt bedekt.

Opbouw van het dak

Staalconstructie, damwandprofiel, dakbeschot 18 mm, bitumineuze laag (tevens dampremmer) houten regelwerk 60 mm, Roestvrijstalen goot 60 mm hoog, 100 mm breed (overdwars gelegd) isolatiemateriaal 80 mm, dakplaten, titanium.
René Karel: 'Wij gaan er niet vanuit dat de constructie onder het titanium een eeuw meegaat. Voor de onderliggende materialen en constructies (deels geleverd door derden) gelden de gebruikelijke normen en garanties. Wij bij Combined Engineering zeggen alleen dat men er in het algemeen vanuit kan gaan dat hoe beter en duurzamer het verpakkingsmateriaal, in dit geval titanium, des te beter de inhoud, dan wel de onderliggende materialen, geconserveerd wordt. De werkelijke duurzaamheid van het totale dakpakket is dan van de verschillende individuele toegepaste materialen en de kwaliteit van de uiteindelijke uitvoering afhankelijk."

door: Stefan Tetelepta